Ośródki puszki mózgowej multituberkulatów i eutrykonodontów różnią się od prymitywnych ssaków właściwych brakiem wyraźnego odcisku śródmózgowia po stronie grzbietowej i posiadaniem trójkątnego nabrzmienia przypominającego robaka mózgu (rozpoznanego przez nas jako ślad dużej zatoki krwionośnej - górnej cysterny mózgu) pomiędzy półkulami mózgu. Ponieważ kształt i proporcje odlewów puszki mózgowej multituberkulatów, eutrykonodontów i kredowych ssaków łożyskowych są poza tym podobne, można by domniemywać, że mózgi wieloguzkowców i eutrykonodontów nie różniły się zasadniczo od mózgów prymitywnych łożyskowców i torbaczy, u których śródmózgowie odsłania się po stronie grzbietowej. Wniosek taki miałby ważne implikacje filogenetyczne, gdyż multituberkulaty i eutrykonodonty mogą się okazać bliżej spokrewnione z Theria sensu strico niż dotąd sądzono. Opisujemy odlew wewnętrzny późnokredowego wieloguzkowca Kryptobaatar, różniący się od odlewów innych wieloguzkowców (Ptilodus, Chulsanbaatar i Nemegtbaatar) nietypowo wydłużonymi opuszkami węchowymi i wydłużonymi poprzecznie, a nie kulistymi przykłaczkami. Oszacowaliśmy współczynnik encefalizacji (EQ) Kryptobaatar posługując się: 1) klasycznym równaniem Jerisona (1) opartym na oszacowaniu objętości puszki mózgowej i masy ciała; 2) równaniem McDermotta i in. (2) szacującym masę ciała na podstawie długości górnych trzonowców; i 3) oszacowaniem masy ciała na podstawie nowych, zaproponowanych przez nas równań (3a, 3b, 3c i 3d1-9), wykorzystujących pomiary kości ramiennej, promieniowej, łokciowej, udowej i piszczelowej. Zarówno metoda Jerisona, jak i średnia z szeregu naszych równań dają EQ ok. 0.71, wyższy niż szacowany dla pozostałych wieloguzkowców. Nasuwa się pytanie, czy sukces ewolucyjny Kryptobaatar (ssaka dominującego na pustyni Gobi we ?wczesnym kampanie, trwającego do ?późnego kampanu) mógł się wiązać z jego stosunkowo wysokim EQ i zaawansowanymi przystosowaniami czuciowo-ruchowymi, w szczególności rozwojem węchu i koordynacji ruchów.

Key words: Multituberculata, Kryptobaatar, brain structure, endocasts, superior cistern, encephalization quotient, body mass, Late Cretaceous, Mongolia.

Zofia Kielan−Jaworowska [zkielan@twarda.pan.pl], Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, PL−00−818 Warszawa, Poland; Terry E. Lancaster [tlancast@neoucom.edu], Northeastern Ohio Universities College of Medicine, 4209 State Route 44, PO Box 95, Rootstown, Ohio 44272−0095, USA.