W łupkach bitumicznych z kamieniołomu Kowala w Górach Świętokrzyskich, zawierających liczne skamieniałości małży z rodzaju Guerichia i datowanych na środkowofameński poziom Palmatolepis trachytera, znaleziono ostatnio ząb bradyodontowy, należący do przedstawiciela ryb zrosłogłowych (Holocephali). Jest to pierwsze tego typu znalezisko w dewonie Europy. Pomimo stwierdzonego podobieństwa tego zęba do form zaliczanych często do rodzaju Helodus, uznano za bardziej prawdopodobne, że reprezentuje on przednią część uzębienia Psephodus cf. magnus (Agassiz, 1838), na podstawie porównania z dobrze zachowanym okazem Psephodus z karbonu Szkocji. Analiza zębów kruszących, należących do ryb chrzęstnoszkieletowych z pozornie nie związanych ze sobą grup, takich jak orodontidy, protacrodontoidy i hybodontoidy oraz zrosłogłowe helodonty i psefodonty, pokazuje istotne podobieństwa w budowie podstaw zębów, m.in. redukcję wysunięcia po stronie językowej, utratę elementów zawiasowych, wykształcenie bogatej sieci kanałów odżywczych i specyficzne ułożenie ich ujść (w postaci regularnych rzędów), a także tendencję do zrastania się podstaw kolejnych zębów w rodzinie zębowej, u zrosłogłowych prowadzącą do powstania płytek zębowych. Te wspólne cechy, wyraźnie różniące uzębienie w wymienionych grupach od zębów prymitywnych rekinów, takich jak kladodonty, febodonty czy ksenakanty, sugeruje ścisłe powiązania filogenetyczne pomiędzy Protacrodontoidea, Hybodontoidea (wraz z Neoselachii?) i Holocephali.

Key words: Chondrichthyes, Holocephali, Cochliodontiformes, teeth, phylogeny, Famennian.

Michał Ginter [m.ginter@uw.edu.pl], Instytut Geologii Podstawowej, Uniwersytet Warszawski, Żwirki i Wigury 93, PL−02−089 Warszawa, Poland; Agnieszka Piechota [apiechot@ultra.cto.us.edu.pl], Department of Earth Sciences, Silesian University, Będzińska 60, 41−200 Sosnowiec, Poland.