Opisano skafity (amonity, głowonogi) późnego mastrychtu i najwcześniejszego danu z kluczowych profili środkowej Europy: okolic Maastricht w Holandii i Belgii, Hemmoor w Niemczech, Stevns Klint na Zelandii oraz Jutlandii w Danii, Wyżyny Lubelskiej w Polsce oraz okolic Lwowa na Ukrainie. Ogółem wyróżniono trzynaście taksonów skafitów: Hoploscaphites constrictus lvivensis subsp. nov., H. c. crassus, H. c. johnjagti subsp. nov., H. tenuistriatus, H. pungens, H. schmidi, Hoploscaphites sp. ex gr. pungens-schmidi, H. felderi, H. sp. ex gr. waagei-angmartussutensis, Acanthoscaphites (Euroscaphites) varians varians, A. (E.) varians blaszkiewiczi, A. (E.?) verneuilianus oraz A. (E.?) sp. aff. verneuilianus. U szeregu form wykazano występowanie dymorfizmu płciowego. Ponadto wysunięto hipotezę polimorfizmu rozwojowego samców dla wyjaśnienia zależnej od rozmiarów zmienności urzeźbienia mikrokonch H. c. crassus. Ze względów metodologicznych (niedostateczna ilość okazów) trudno odtworzyć obraz wymierania europejskich skafitów. Dostępne dane wskazują jednak, że linia ewolucyjna Hoploscaphites constrictus przetrwała bez zakłóceń do samego końca kredy, a nawet przekroczyła granicę kreda-paleogen (K-Pg). Ostatnie mastrychckie populacje tej linii ewolucyjnej, zaliczone do podgatunku temporalnego H. c. johnjagti subsp. nov., są zdominowane przez osobniki o wydatnym urzeźbieniu komory mieszkalnej. Może to stanowić odzwierciedlenie wzmożonego nacisku ze strony drapieżników, pośrednio związanego z mastrychcką regresją morza. Następujące po sobie segmenty linii ewolucyjnej Hoploscaphites constrictus, a mianowicie Hoploscaphites constrictus lvivensis subsp. nov., H. c. crassus, oraz H. c. johnjagti subsp. nov. są użytecznymi narzędziami stratygraficznymi do podziału utworów górnego mastrychtu.

Key words: Ammonoidea, Scaphitidae, dimorphism, polymorphism, evolution, extinction, Maastrichtian, Danian, central Europe.

Marcin Machalski [mach@twarda.pan.pl], Instytut Paleobiologii, Polska Akademia Nauk, ul. Twarda 51/55, PL−00−818 Warszawa, Poland.